De Gudsekop leidt zelf haar bemanning op en is dus ervaren in het begeleiden van deelnemers die willen leren skûtsje zeilen. Regelmatig geeft ze trainingen. Michiel Scholtes schreef over zo’n training voor Zilt Magazine.
In Friesland beheert de Stichting Gudsekop een stokoud, ruim 13 meter lang skûtsje: de Gudsekop. Zij zet dit skûtsje onder meer in als schoolschip voor skûtsje-bemanningen. Zo blijft het aardappelscheepje uit 1908 behouden. En alsof dat niet bijzonder genoeg is, Gudsekop heeft geen motor. Het is puur zeilen, bomen en jagen.
Skûtsje zeilen met de motorloze Gudsekop
‘s Ochtends loop ik Akkrum uit en zie ik Gudsekop in de verte liggen. Grijzen wolken drijven op een matige wind van west naar oost. Herfst. Het ruim 13 meter lange scheepje ligt te huiveren tussen een paar veel grotere skûtsjes die al zijn afgetakeld voor de winter. Toch heeft ze iets parmantigs, niet alleen door haar vloeiende lijnen, vooral doordat ze haar boeg een tikje oplettender heft dan haar zusters, alsof ze zelf vooruit kijkt om gevaar op tijd te zien. Ik moet ineens denken aan een van de stichtingsdoelen: ‘Het uitdragen van de bijzondere sfeer die hangt rond het varen met Gudsekop naar deelnemende groepen en/of individuen’.
Sfeer? Het kromme, scheepje is nog vochtig van de dauw. Maar er is leven aan boord. Twee jongen mannen en een vrouw zijn op het voordek bezig met het aanslaan van de fok.
“Hoi, Rinse.” “Diede.” “Marjon.”
“Hoi.”
Ze vouwen het zeil uit, lopen het onderlijk na, slaan het fokkeval aan op de ijzeren fokkegaffel en draaien de fokkeschoot zo dat het halende part aan de achterkant en stuurboord uit het bovenste blok komt – blijkbaar is dat detail van belang. Daarna slaan ze het klauw- en het piekeval na controle op verdraaiing zorgvuldig aan. Rust en concentratie. Dan gaat het voorluik open en komt er een hoofd met hoofdlamp omhoog dat keurend rondkijkt naar de hemel, de tuigage, de verte en naar mij.
“Hoi, welkom, ik ben Paul, een van de twee trainers. Eltjo is de andere, die komt zo.” Ook Paul kijkt ernstig, alsof er iets belangrijks te gebeuren staat…
Bedachtzaam
Even later zitten er zeven mannen en twee vrouwen in en rond de bollestal (stuurkuip) aan de koffie met koek. Ze zijn bedachtzaam. Hun ernst heeft te maken met de aanstaande afvaart. Hoe pakken ze die aan met de heersende wind? Die blaast in het verlengde van de Meinesloot, zodat ze meteen zullen moeten laveren. Hier geen vanzelfsprekend gemak van een motor waarmee je moeiteloos afvaart, in de wind opstoomt en zeil zet. Nee, elke beweging van het schip is het resultaat van een doordacht zeilproces. In gedachten tik ik de factoren af: Gudsekops eigenschappen, de wind, de breedte tussen de oevers, het scheepvaartverkeer, de vaardigheden van de bemanning. Dat is veel. Er is gewoon geen mentale ruimte voor uitgelatenheid.
Eltjo en Paul spreken af dat Eltjo ‘begeleidt’. Marjon organiseert de afvaart. Haar gezicht verraadt spanning.
Laveren
Marjon vertelt wat ze wil: achtertros en voorspring los, grootzeil zetten, voortros los, boeg uitbomen, achterspring als laatste los. Iedereen krijgt van haar een plek in de volgorde van handelingen. Het lukt allemaal, Wouter boomt de boeg uit, de fok gaat erbij en we zeilen hellende over stuurboord naar de overkant van de Meinesloot. Marjon staat strategisch op de luikenkap en houdt het overzicht. Het zwaard zit er slecht onder, we verlijeren flink. Ik zou wel hard ‘overstag’ willen roepen, maar ben hier voor een reportage, niet om me ergens mee te bemoeien. Marjon laat Diede net op tijd wenden en Gudsekop spoedt zich bruisend naar de andere, druk met schepen bezette oever. Ik zet me schrap. Gudsekop wendt laat, mist de afgemeerde schepen op een haar. Ik krijg weer lucht…
Dan neemt Marieke, een frêle jongedame, het commando over. Zij laveert zo mogelijk nog scherper op de snede. Ze zet haar wending zo laat in, dat het skûtsje haar achterschip tegen de beschoeiing stoot en in de wind met klapperende zeilen blijft liggen. Iedereen glimlacht, ook de twee trainers zitten er onaangedaan bij. “Arme schoeiing”, grapt Marieke. De kop waait van de kant en voort snelt Gudsekop.
Feedback
Nadat ook Wouter en Joep leiding hebben gegeven aan een deel van het kruisrak, komen we tussen de eilandjes Grootzand en Kleinzand ten anker. Er komt koffie aan dek, en brood met beleg, melk en thee.
Als iedereen wat op heeft, vraagt Eltjo de bemanning om feedback: “Wat hebben jullie zelf geleerd en wat is jullie opgevallen bij anderen?”
Discussies volgen. Argumenten worden uitgewisseld. Steeds gaat het over vooruitzien, overzicht, delegeren. De trainers brengen vergeten zaken in herinnering. Eltjo: “Ik miste voor vertrek nog de inschatting van de windkracht en de vraag of we een rif hadden moeten zetten. Die overweging moet je hardop maken.”
Dan over heldere communicatie. Eltjo verduidelijkt: “Wouter, je opdracht ‘goed sturen’ aan de roerganger is geen duidelijke communicatie.”
Wouter heeft een tegenargument: “Je moet evenmin gaan micromanagen, anders gaan mensen voor elk detail op een opdracht wachten.”
Paul adviseert Joep: “Je mag best wat minder vriendelijk zijn als dat de duidelijkheid dient. Door je vaagheid ging het anker er te vroeg in, dat is in ondiep water gevaarlijk voor het vlak.”
Spannend
Zo verloopt de dag. Marjon stopt het schip gekat en gegijd op het hekanker. Zelf mag ik aankomen aan hogerwal. Marieke verzeilt in de bomen in een sloot tussen Koude Maag en de Terkaplesterpoelen: strijken, bomen en weer zeil zetten op open water. Daar blijkt de wind te zijn aangetrokken en moet er een rif in. Jonge Rinse neemt daarbij de leiding. Maar op alleen de fok verzeilt Gudsekop zo ver naar lagerwal dat ik vrees voor stranding. Op het nippertje zit het rif erin en kan het grootzeil erbij, zodat we voldoende vaart krijgen om overstag te gaan, terwijl achter ons de golven nijdig stukslaan op het eiland van Haklandshop.
Paul, die mijn spanning heeft gezien, komt even later bij me zitten op de luikenkap. “Spannend hè”, zegt hij, “om dingen mis te laten gaan. Je wilt natuurlijk dat het goed gaat. Maar hoeveel leren mensen daarvan? Je kunt steeds vroegtijdig ingrijpen en uitleggen wat er had kunnen gebeuren en dan herinneren ze zich het niet. Natuurlijk laten we geen gevaarlijke situaties ontstaan en willen we geen schade aan het schip of andere schepen. Maar als het goed is voor het leerproces, laten we veel gebeuren. Sommigen moet je echt laten ervaren dat hun zelfvertrouwen niet terecht is, die hebben er baat bij om nat te gaan. Niet Rinse hoor, met hem heb ik net andere opties verkend dan weglopen naar lagerwal, zoals ankeren of eerst de luwte opzoeken van hogerwal. Dat vond hij fijn, de idee dat je ook de rust kunt opzoeken. Niet iedereen echter leert op die manier.”
Aha, daarom zijn de trainers met z’n tweeën en is er steeds een op wacht, terwijl de andere ontspant; op dit niveau een hele dag opletten en kwalitatief feedback geven is ondoenlijk voor een man.
Gebroken piekeval
Aan het eind van de middag, aan de wachtsteiger voor de brug over het Heerenzijl, gaat de mast plat, een operatie van geen half uur. Dat die brug intussen gewoon open gaat voor haastiger volk mag de pret niet deren. Jagend gaat het onder de brug door naar de wachtsteiger aan de andere kant, waar de mast weer even vrolijk wordt gezet. Het zeil gaat omhoog en Gudsekop vaart de Sâltpoel op. De zon staat intussen laag en doet het bruine zeilschip gloeien, terwijl ze leunend op haar zwaard voortijlt. Een plaatje zoals ze de wind verstouwt.
Dan breekt het piekeval, de gaffel hangt als een gebroken vlerk omlaag. In een oogwenk strijkt de bemanning het grootzeil. Er is geen startsleutel om aan te draaien. Daar taalt ook niemand naar. Niemand maakt zich zorgen. De schipper van dienst kan kiezen: ten anker of op de fok naar terug naar de wachtsteiger en daar afstoppen op een achtertros. Een normale situatie op Gudsekop.
Een school voor bijna vergeten vakmanschap.
Zelf leren skûtsje zeilen?
Bij de Gudsekop kun je alle ins en outs leren over zeilen op een skûtsje. Het maakt niet uit of je komt voor één meerdaagse training ter kennismaking met skûtsje zeilen of een volledige schippersopleiding wilt volgen of iets daar tussenin. Als je bij de Gudsekop een training skûtsje zeilen volgt, wordt er een trainingsboekje voor je gemaakt. Alles wat je tijdens de training oefent en leert wordt daarin geregistreerd, zodat je bij een volgende training verder kunt leren waar je gebleven bent.
Zin gekregen om te starten? Kijk in de vaarkalender wanneer de trainingen zijn en schrijf je in! Of lees eerst verder over onze meerdaagse zeilcursussen voor volwassenen.
